Liturgische schikkingen

Op de Zonnebloem valt een zonnestraal: hoe toepasselijk voor de bloem, die zich richt naar het licht. Ook Middaggoud is een gele bloem, die van de zon houdt. Rode rozen als teken van liefde en witte Cosmea’s als symbool voor vrede. In het midden staat de donkerrode Amaranthus, een graansoort. Rode korenhalmen verwijzen naar het graan op de akker en het brood, dat wij delen. 

Op de achtergrond een smalle trap van oude studieboeken van vlak na de oorlog met als bovenste een juridisch woordenboek. Wie het open slaat, treft op de eerste bladzijde de omschrijving aan van het begrip Mensenrechten en Medemenselijkheid…

De drie peertjes, die tussen krantenproppen met slecht nieuws liggen, verwijzen naar de perenboom of de Survival Tree, die de aanslagen op de Twin Towers van 2001 overleefde.

Almacht: is dat schepping en herschepping? Zelfs in bomkraters groeien bloemen. Of een perenboom. Daarom is de buitenste vaas zwart. Maar het kwaad heeft niet het laatste woord…  

De bloemen spreken:   

Herfstaster in lila, donkerpaars, cyclaam en wit staat voor dankbaarheid en vreugde (om een nieuwe schepping?) Het Griekse woord aster betekent ster. Een ster van hoop, misschien? Purperen rudbeckia of Rode Zonnehoed geeft de burger weer moed. Witte Korianderbloemen brengen vrede en bescherming in dit huis met het hoge dak. In het veldboeket staan zowel de bloemen van de braam als de nog groene bramen aan stekelige stengels, die wanneer ze de grond raken wortels maken, waaruit nieuwe ranken ontstaan. Braam betekent heiligdom. Braambossen beschermen immers heilige plaatsen. Paars Duifkruid heeft rafelige bloemblaadjes en dat verklaart de naam duif en symbolische betekenis van de Geest. De geest overwint? Oranje Goudsbloem is een Mariabloem en staat voor geloof (in het goede)….

De lucifers in de zilverkleurige driehoek symboliseren God de Vader, God de Zoon en God de Heilige Geest: drie personen en toch maar één God. Drie vlammen: houdt men ze bij elkaar, dan is het één vlam en één God.

In de christelijke kunst geldt de driehoek als de vorm om de Drie-eenheid te verbeelden. Clematisranken sieren de zijden van de grote driehoek. Middenin de schikking staan Clematisbloemen én Rode Klaver, die beide drietallig blad hebben, dat verwijst naar de Drie-eenheid.

Drie bakjes met Driekleurig Viooltje of ‘Herba Trinitatis’ alias ‘Kruid van de Drievuldigheid’ of Drie-eenheidsbloem op de hoekpunten.

En in het bloemenhart van het Viooltje is zelfs een driehoek zichtbaar…

Zinnia staat voor volharding en uithoudingsvermogen. Verbena voor ontroering, verzoening en liefde. Solidago en distel geven moed. Rode Zonnehoed staat voor warmte en troost. De herfst komt met bessen: de oranje en de rode van de Gelderse Roos en de groene van de Crocosmia. De herfstaster staat voor herfstvreugde…

Een driedubbel hart om alle liefde van God naar de mensen en van de mensen naar elkaar te benadrukken.

In ‘Een nieuw bruiloftslied’ staat: “Door vuur dat mensen samensmeedt, om leven in lief en leed”, daarom bevat het driedubbele hart een bloem die Brandende Liefde heet.

Verder straalt de gele Helenium als de opkomende zon uit het Intochtslied. Daarnaast staat de Agapanthus, de liefdesbloem, in het blauw deze keer. In de Introïtustekst 1 Korintiërs 13 vers 12 en 13 leest men over liefde: ’Ons resten geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de grootste daarvan is de liefde.’

De zomerschikking is geïnspireerd op Numeri 13 vers 20 en 23 en sluit daarmee ook aan bij de gevelsteen op de Leidse Beestenmarkt van de verspieders naar het beloofde land.

Op deze schaal liggen zowel een blozende granaatappel, een tros druiven en twee sappige vijgen. Want Mozes zei tegen de verkenners: “Neem in ieder geval vruchten mee terug.”

In het beloofde land zijn gelukkig ook bloemen te vinden in de kleuren van de granaatappel, de druiven en de vijgen, bijvoorbeeld: de rode zonnehoed, die  troost en warmte symboliseert of vrij vertaald naar de verkenners toe: “Houd er de moed maar in, het komt goed!” en blauwe Agapanthuis, de liefdesbloem, want agape betekent liefde en anthus is bloem. Verder nog groene Sedum, een schermbloem, die later donkerroze kleurt en de naam Hemelsleutel draagt en zo verwijst na het leven na de dood.

In deze zomerschikking staan de trefwoorden ‘polarisatie’ en ‘heelheid’ centraal.

De bloemen komen uit een pluktuin en staan op een ondergrond van (Hortensia)blad, wat betekent: “Bedankt voor je begrip!”

Groene, gave bladeren van de hortensia met dieprode verkleuringen als symbool van heelheid en polarisatie door de felle tegenstelling in kleur: rood tegenover groen. Of paars tegenover geel zoals in de herfstaster. En het blauw van de Afrikaanse Lelie wordt nog blauwer door het oranje van het Afrikaantje.

Op de uiteinden van de schikking staat de witte Afrikaanse Lelie of Agapanthus. Dat  is een bloem van liefde: Agape is liefde en anthus is bloem.

Polarisatie wil zeggen accentuering van de tegenstellingen: ronde bloemen zoals witte Dahlia’s tegenover ranke, slanke witte Liatris of Kattenstaarten in verschillende hoogtes, alsof ze vanuit verschillende standpunten het verhaal vertellen. Dahlia staat voor twijfel.

Wanneer woorden verwonden kan de kleine Sanguisorba of Pimpernel het bloeden stelpen. Sanguis is bloed en sorba betekent absorberen.

Rode Zonnehoed geeft troost en warmte en is een geneeskrachtig kruid. Helenium, die wel wat op de Rode Zonnehoed lijkt, is een eetbare en geneeskundige plant en werd ‘stralende, schitterende zon’ genoemd.

De blauwe vaas verwijst naar de strofe ‘Dan zie ik jou in flarden en in volle zinnen, diep koningsblauw daar in de verte bij de einder lopend op blote voeten en door water uit het lied ‘Tussen de tijd.’ 

De bloemen vertellen hun eigen verhaal al dan niet in dialoog. De goudgele Eremurus steekt met kop en schouders boven de andere bloemen uit. Duidelijke symboliek. De Juffertjes-in-het-groen zijn van witte en blauwe bloemetjes veranderd in geheimzinnige ‘duiveltjes in het bos’, zoals de vertaling uit het Engels luidt. De Korenbloem verwijst naar de blauwe hemel. Het Duizendblad of Sint Jozefskruid is een plant die wonden geneest. De Klaproos brengt troost en zo spreekt iedere bloem voor zich.

Zoals het bij Jeroen Windmeijer gaat om de kracht van verhalen en de boodschap, die in een verhaal zit, de laag eronder, zo gaat het in liturgische schikkingen om de symbolische boodschap van bloemen. Zij vertellen als een open boek hun eigen verhaal.

Zoals bijvoorbeeld de Prikneus, die familie is van de anjer. De botanische naam Dianthus is afgeleid van dios is god en anthos, dat bloem betekent. Godsbloem of goddelijke bloem dus. Kamille en klaproos zijn ‘bloemen des velds’, zie Petrus 1 vers 24-25. Kamille is zelfs een Mariaplant. Ook de Lisdodde met de karakteristieke bruine ‘sigaren’ is een religieuze plant, zie Jona:5.

De lampionplant buigt zonder te breken in een poging om de ander te bereiken. Aan de boog ook de ‘groene vruchten elke maand’ weer en de ‘bleke wortels’ uit het Lied van de grote liefde.

Rode rozen spreken voor zich: ‘Liefde zal geen woord meer zijn (…)  nu we nog kijken in donkere spiegels’ uit het Lied met de halve woorden.

Witte Cosmea’s in drie zilverkleurige vaasjes als bloemen van vrede. Donkerroze Sedum of Hemelsleutel als sleutel tot verzoening?

Lieflijke witte herfstasters als symbool van vreugde en verliefd worden (op het leven) op oudere leeftijd: ‘Nu nog in tranen, dan getroost en verzoend met mijzelf.’ 

Daarom staan goudgele zonnebloemen en eikenbladeren met hun voeten in een rustige (wereld)zee, die het hemelsblauw van de lucht erboven weerspiegelt voor wie tot op de bodem kijkt.

Stapstenen of struikelblokken op de rand van de schaal?

“Worden we een vlam in de zon?” In ieder geval is de zonnebloem het symbool voor levenslust en de mens die zijn hoofd naar het licht (of Christus) beweegt.

Wanneer het donker wordt, draait de bloem alvast naar het oosten, want daar komt de volgende dag het licht vandaan…

Als wapen tegen angst een cirkel – symbool van oneindigheid – vol met rode rozen en blauwe Agapanthussen: bloemen die staan voor de altijddurende liefde van God voor ons. Paarse disteltjes en de Guldenroede geven (levens)moed en van de Rode Zonnehoed maakt men een medicijn dat de weerstand verhoogt. De oranje bessen van de Gelderse roos staan voor fierheid en wie zijn angst durft aan te kijken, mag trots zijn, vandaar dat in het midden van de bloemenkrans een spiegel staat, zodat we vol vertrouwen de onzekerheid kunnen aanschouwen (vrij naar Marcus 4: 35-41 waar Jezus de storm, het meer en de angst temt). De gele bloemetjes van de Helenium staan te bloeien zonder zich druk te maken (vrij naar Mattheus 6: 25-34).

In de schikking een bloem, de Armeluisorchidee, waarvan de Latijnse naam verwijst naar de staf van Dionysos of Bacchus uit de Griekse mythologie: thyrsus, vanwege de vertakte bloeiwijze. Deze bloem heeft een trosvormige hoofdbloem met zijbloemen, waarbij de bloem toch één geheel is oftewel een twee-eenheid. De bloem heeft  paarse stippen op witte bloemblaadjes en is daarom ook bekend onder de naam Paddenlelie. De bloem bloeit in het najaar en komt uit een pluktuin. 

De vroege kerk ondervond problemen om het god-menselijke van de jezusfiguur uit te drukken: deze twee-eenheid wordt zichtbaar in de Teunisbloem, die bovenaan de steel bloeiende en halfverwelkte bloemenknoppen draagt en verder naar beneden groene vruchten. Bloemen en vruchten aan dezelfde steel: een twee-eenheid.

In elke vaas een volledig boeket: twee vazen bij elkaar vormen opnieuw een twee-eenheid. 

Onder in de vaas liggen kiezels: zijn het stapstenen of struikelblokken?

Buigzame takken van de Cornus of Koernoelje (symbool van duurzaamheid) omwikkeld met paars lint in de kleur van de Advent en zilverkleurige stelen van de Kaardebol (teken van verzet, lijden, kommer en kwel) vormen de spijlen van deze vogelkooi, die gevangenschap en onvrijheid symboliseert. De klimop op de achtergrond is het teken van trouw. De vredesduiven van bladmuziek brengen de boodschap van vrijheid. Rode rozen zijn een teken van liefde, olijftakken staan voor vrede en paarse Lisianthus betekent waardering, dankbaarheid en charisma. 

De Meidoorn als symbool van lijden omlijst de leegte van dit hart. Paars lint om de takken verwijst naar de liturgische kleur van de Advent. Naast het paars glinstert het zilver van de Kaardebol, een soort distel, waarvan de betekenis naast verzet, afweer, kommer en kwel ook lijden is. Zilver is net als groen een neutrale kleur. De roze korenaren symboliseren ons dagelijks brood uit het Onzevader en uit psalm 146. Ze verwijzen naar de 3^e Adventszondag, waarbij de liturgische kleur een mengsel tussen paars en wit mag zijn.

De roze Brassica of sierkool is mijn bloemenbeeldtaal voor baby’s, die uit een kool geboren worden. Roze is hier universeel gebruikt, dus voor zowel jongetjes- als meisjesbaby’s.De gele pen is van Amnesty International, die juist vandaag tot eind december een grote schrijfactie houdt en daarmee is de pen symboliek voor de mensenrechtenstrijd

Daarom zitten er in de krans rondom de spiegel (slecht zichtbaar op de foto) rode rozen als teken van liefde, hortensia om troost te brengen en hypericum. Dat zit in een geneesmiddel dat mensen blij maakt. Wie langs de schikking loopt, die kijkt in de spiegel: ‘Vergeven en vergeten’ in de praktijk.

Een liturgische schikking in blauw en wit, in de kleuren van Maria.

Grote bloemen, maar ook kleine verdragen elkaar zonder gemaar in dit plukboeket. Ook paars met geel is geen bezwaar. Een spiegel maakt zomaar van één bloem twee. Zo sluit deze liturgische schikking aan bij de overweging van Karin van den Broeke waarin ze spreekt over ‘religieuze vrijheid, die een spiegel voor verdraagzaamheid is’.

Bij de serie over ‘Wetenschap met het hoofd én uit het hart’ past een gevlochten hart van palmblad met bloemen in dieprood en zonnebloemgeel. 

Een Biedermeier in zonnige kleuren zoals gele rozen met oranje rand. Ze voelen zich thuis in deze mand samen met de anjers. Kijk eens hoe ze stralen!

Zaterdagavond 25 juli 2020 vond de eerste vesper plaats na 4,5 maand in lockdown. Als liturgische schikking bedacht ik een feestelijk boeket bestaande uit losse zomerbloemen en kleine boeketjes, die na afloop met de aanwezigen mee mochten als herinnering aan deze dienst.

In een zee van hortensia doemen onbekende werelddelen op. Of kunnen we opeens zien met nieuwe ogen?

Kijk eens naar de lelies, kijk hoe ze groeien in het veld

Moge de weg voor u een begaanbaar pad zijn,
Moge de wind u steeds in de rug waaien,
moge de zon met zijn warmte u in het gezicht schijnen…

Ik zag ons aan één tafel, mannen, vrouwen, zacht, ongesluierd, zonder schele ogen, knechten en heren, en geen eerste plaatsen. En allen dronken uit één zelfde beker. Ik zag, God zal het mij ten goede houden, wat nog niet is: zijn geest die velen tot één lichaam maakt.

Huub Oosterhuis, Lied van Paulus

Boek, jij bent geleefd,
zeg ons hoe te leven.
In mijn letters staat geschreven,
dat alleen de Geest doet leven.
Licht en adem is de geest.
Daarom ben ik neergeschreven:
dat jij zonder angst zult leven
wat je leest.

Huub Oosterhuis

Uit het Lied van de mens

Er viel nog geen regen die dag dat Hij maakte de mens.
De dag boetseerde Hij, niet uit het licht van de hemel,
boetseerde Hij uit het stof van de aarde: mij, stof van de aarde.
Blies adem van leven in mijn neusgaten,
werd ik een levende ziel, een mensje…

Huib Oosterhuis

Een cirkel van witte bloemen als symbool voor de zon en de maan, die God schiep op de vierde dag. 

De klok wijst de tijd aan, waarop onze vieringen in de Hooglandse Kerk beginnen… 

Voor Beloken Pasen maakte ik deze liturgische schikking met het tere groen van de anjer en de zuiderwindlelie. Het sleutelkastje op de achtergrond verwijst naar beloken, dat afgesloten betekent. Met Beloken Pasen zijn de eerste 8 dagen van de Paasweek afgesloten.